بررسی مصطلحات اسلامی در شعر از آغاز تا قرن پنجم

تحولات اجتماعی، فرهنگی، عقیدتی و سیاسی كه در پی ظهور اسلام در جامعه عربی، ایجاد شد به خودی خود، عرب را با مفاهیمی نو روبرو ساخت. و طبیعی است كه به تبع نیاز جامعه، موضوعات جدیدی شكل گرفت و به دنبال آن نیاز به تولد لغاتی نو، جهت پاسخگویی به این نیاز ایجاد شده در سطح وسیع، در جامعه عربی، احساس شد. ایجاد واژگان جدید تنها راه پاسخگویی به این نیاز نبود، بلكه بهترین راه، بارور كردن و تلفیق واژگان و عبارات با یكدیگر، به قصد بیان مفاهیم نو بود.

بنابراین مادة اولیة مصطلحات اسلامی، همان ریشه‌های لغوی موجود در عصر جاهلی است كه قالب‌های اسلامی، در پی نیاز جامعه آن را وسعت داد.

البته نظر به اهمیت بالای مفاهیم اسلامی موجود در واژگان مولد، مجموعه‌های مختلفی در قالب فرهنگ نامه‌های گوناگون، در زمینه علوم اسلامی، به طور تخصصی شكل گرفت. از این‌رو فرهنگ‌های متنوعی در زمینه اصطلاحات فقهی یا لغات و مصطلحات اصول اسلامی و یا در باب حقوق اسلامی و... تألیف گردید.

اما كیفیت كاربرد مصطلحات اسلامی در اشعار شعراء و اساساً میزان تأثیرپذیری شعر از آن، امری است در خور بررسی، كه كمتر بدان پرداخته شده؛ از این رو به آن شدیم كه پژوهشی در این باب انجام دهیم، تا نه به عنوان كاری كامل و در خور تقدیر بلكه در حد تحقیقی قابل نقد و بررسی، خدمت اهل نظر ارائه شود.

از آنجا كه دامنه موضوع و حیطه زمانی مورد بررسی، وسیع بود، در انتخاب مصطلحات اسلامی، دست به گزینش زدیم؛ به این ترتیب معیار را در این گزینش، اصول و فروع دین و مباحث مربوط به آن قرار دادیم و همین معیار نیز، در طبقه‌بندی ارائه شده در خصوص مصطلحات، در نظر گرفته شد.

كلید واژه‌ها: مصطلحات، اصطلاحات، وضع، معنی، نقل، مخضرم، اموی، عباسی، اسلامی. 

فهرست مطالب

1. چکیده
2. مقدمه

3. فصل اول : مصطلحات اسلامی مباحث مربوط به آن

4. معنی اصطلاح و وضع
5. اصطلاح در عرف عملی و فنی
6. چگونگی پیوند معنای لغوی با مفهوم علمی و فنی آن
7. وضع تعیینی و تعینی
8. وضع مصطلح در این پایان نامه
9. بخش دوم : تقسیمات الفاظ
10. تقسیمات الفاظ به طور کلی
11. بخش سوم : منشأ کلمه و ساختار معنایی
12. علل پیدایش چند معنایی
13. خلاصه بحث

14. فصل دوم : رابطه بین مصطلحات اسلامی و موضوعات شعری

15. بخش اول : عوامل مؤثر در تحول موضوعات ادبی
16. پیدایش مصطلحات جدید
17. شکل‌ گیری علوم علمی و ادبی
18. تحول در اسلوب زبان عربی
19. گسترش مرزهای جغرافیایی و اختلاط با اقوام بیگانه
20. بخش دوم : جریان‌ های داخلی دینی، سیاسی و بازتاب آن در ادبیات پس از اسلام
21. خلاصه بحث
22. بخش سوم : رابطه بین مصطلحات اسلامی و موضوعات شعری

23. فصل سوم : مباحث مربوط به اصول دین

24. بخش اول : توحید
25. بخش دوم : نبوت
26. بخش سوم : امامت
27. بخش چهارم : معاد

28. فصل چهارم : مباحث مربوط به فروع دین

29. پیشنهادات